Bij het gebruik van gerecycled oud papier en karton (OPK) als verpakkingsmateriaal kunnen minerale oliën migreren naar levensmiddelen. Op verzoek van het verpakkend bedrijfsleven heeft het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) – op basis van de huidige wetenschappelijke kennis – in kaart gebracht welke maatregelen kunnen worden ondernomen om deze risico's te ondervangen. Het literatuuronderzoek is onderdeel van het wetenschappelijk onderzoeksprogramma van het KIDV en het Topinstitute Food and Nutrition (TiFN) en uitgevoerd door Wageningen Food and Biobased Research (WFBR) en TNO.
Uit het rapport blijkt dat de industrie behoefte heeft aan wettelijk vastgelegde concentratiedrempelwaarden voor minerale oliën in verpakkingen van OPK. Het literatuuronderzoek maakt ook duidelijk dat er drie typen maatregelen kunnen worden genomen om de toepassing van OPK in verpakkingen mogelijk te maken met een zo laag mogelijke blootstelling aan MOSH en MOAH. Daarbij gaat het om het voorkomen, het verwijderen en het tegenhouden van de migratie.
Diverse levensmiddelen zitten in verpakkingen van papier en karton, waarvoor vaak gerecycled oud papier en karton (OPK) wordt gebruikt. Dit levert een bijdrage aan de circulaire economie. Deze verpakkingen kunnen echter verontreinigingen bevatten. Bij de migratie van ongewenste verbindingen uit verpakkingen van OPK naar levensmiddelen gaat het vooral om MOSH (verzadigde koolwaterstoffen uit minerale oliën) en om MOAH (aromatische koolwaterstoffen uit minerale oliën). In verpakkingen van OPK zijn deze MOSH en MOAH meestal afkomstig uit drukinkten, maar ook uit lijm en proces-contaminanten. Blootstelling van mensen aan minerale oliën gebeurt echter ook op andere manieren, zoals direct uit voeding door procescontaminanten, het milieu, lichaamsverzorgingsproducten en geneesmiddelen.
Regelgeving
In Nederland moeten verpakkingen van levensmiddelen voldoen aan de eisen in de Warenwet en in relevante EU-verordeningen, zoals EU 2023/2006. Conform de verplichting uit deze verordening heeft de keten van verpakkingsproducenten een kwaliteitscontrole en –borgingssysteem opgezet. Onderdeel daarvan zijn de richtlijnen van de Confederation of European Paper Industries (CEPI) en de Good Manufacturing Practice (GMP) code van de papierindustrie. De GMP-code wordt in principe gebruikt door de hele keten van producenten van verpakkingsmiddelen. Doordat afnemers en gebruikers van verpakkingen eisen dat het materiaal is getoetst op de drempelwaarden uit de GMP-code, zorgen ze dat ze zo goed mogelijk voldoen aan EU-verordening 2023/2006.
Technisch gezien kan echter niet worden uitgesloten dat de grondstof OPK stoffen bevat met ongewenste en potentiële toxicologische risico's. Daarom wil de papierindustrie dat er ook Europees-brede concentratie-drempelwaarden worden gedefinieerd voor MOSH en MOAH in verpakkingen van OPK. Daarnaast is het een aanbeveling om in de Europese wetgeving rond voedselcontactmaterialen (FCM) een generieke concentratie drempelwaarde voor ongewenste verbindingen in verpakkingsmaterialen vast te leggen. Op die manier kan beter worden bepaald of gerecycled papier en karton voldoet aan de EU-verordening 2023/2006.
Reductiemaatregelen
Uit het literatuuronderzoek blijkt verder dat drie typen belangrijke maatregelen kunnen worden benoemd om toepassing van gerecycled papier en karton mogelijk te maken in verpakkingen met een zo laag mogelijke blootstelling aan MOSH en MOAH:
- Voorkomen: door het gebruik van relatief schone inkten op basis van vetzuurmethylesters, in plaats van minerale oliën. Dat kan door het gebruik van drukinkten die op fossiele grondstoffen zijn gebaseerd, deels te vervangen of te verbieden. Deze maatregel kan leiden tot 95% reductie van MOSH in dertig jaar tijd bij een wereldwijd verbod. De implementatietijd hiervan is lang omdat het om een internationale markt gaat.
- Verwijderen: door het afscheiden van niet gewenste chemicaliën tijdens het recycle-proces, bijvoorbeeld door ontinkten. Dit kan leiden tot 60% reductie van MOSH in vijf jaar tijd en tot 80% redactie in twintig jaar tijd.
- Tegenhouden: door het gebruik van bijvoorbeeld een barrièrezak of liner in de verpakkingen, waardoor de minerale oliën niet van de verpakking naar het product kunnen migreren. Deze maatregelen hebben direct effect in het beter beschermen van levensmiddelen. Hierbij merkt het KIDV op dat er bij het gebruik van deze mogelijkheden ook op moet worden gelet dat de recycling niet wordt bemoeilijkt.
Blootstelling en risicobeoordeling
Uit het literatuuronderzoek blijkt dat grotendeels onbekend is wat de bijdrage is van de verschillende bronnen van minerale oliën in voeding. Wel heeft de European Food Safety Authority (EFSA) op basis van alle bekende literatuur en gegevens een inschatting gemaakt van de blootstelling aan MOSH en MOAH via verpakkingen van OPK.
MOSH accumuleren in het menselijk lichaam en er kunnen daarbij microgranulomen ontstaan. Door een gebrek aan consensus over de interpretatie van de data is nog geen sluitende toxicologische boordeling mogelijk. De EFSA geeft aan dat de achtergrondblootstelling aan MOSH uit voeding een potentieel zorgpunt is.
MOAH zijn potentieel genotoxische verbindingen, wat betekent dat er moet worden gestreefd naar een zo laag mogelijke concentratie in voedingsmiddelen. Dit geldt dus ook voor MOAH uit verpakkingen gemaakt van OPK.
